سید خراسانی

به روایت معتبرترین منابع و مدارک؛

واقعه آتش زدن در، شکستن پهلو و گرفتن بیعت

مسأله هجوم به خانه حضرت علی(علیه‎السلام) و بردن ایشان با وضع نامطلوب، و اجبار آن حضرت به بیعت با خلیفه، در مدارک و اسناد شیعه و سنی آمده و به راحتى قابل اثبات است.

به گزارش جهان، در اینجا به بیان برخی از منابع و مدارک مى‎پردازیم:

1ـ معتبرترین مدرک در این مسأله نهج البلاغه است که مورد قبول همه دانشمندان شیعه و محققین اهل سنت مى‎باشد.

امام علی(علیه‎السلام) در بخشى از نامه بیست و هشتم نهج البلاغه در پاسخ معاویه آورده است:

«وَ قُلْتَ اِنّى کُنْتُ اُقادُ کما یُقادُ الْجمل المخشوش حَتّى اُبایعَ …؛ گفته‎اى که مرا همچون شتر افسار زدند و کشیدند تا بیعت کنم.»

براى توضیح این قسمت لازم است که به اصل نامه معاویه به امیرالمؤمنین على(علیه‎السلام) نیز اشاره‎اى داشته باشیم.

ابن عبدربه متوفّاى 328، احمدبن على قلقشندى متوفّاى 821، همچنین ابن ابى الحدید معتزلى در شرح نامه 28 نهج البلاغه، نامه معاویه به امام علی(علیه‎السلام) را نقل مى‎کنند که معاویه در بخشى از نامه به منظور تنقیص و پایین آوردن مقام امام مى‎نویسد:

«وَ ما مِنْ هولاءِ الاّ مَنْ بَغَیْتَ عَلَیْهِ وَ تَلَکَّأت فى بیْعَتِهِ حَتى حُمِلْتَ اِلَیْهِ قَهْرَاً تُساقُ بِخَزائِمِ الاِقْتِسارْ کَما یُساقُ الْفَحْلُ الْمَخْشُوشْ (1)؛ یعنى تو بر هر یک از خلفاى پیشین دشمنى ورزیدى و از بیعت با آنان امتناع کردى تا آن که تو را همانند شتر افسار زده براى بیعت حاضر کردند.

این جمله دشمن حکایت از بیعت تحمیلى امام علی(علیه‎السلام) و بردن امام با وضع نامطلوب در مورد بیعت با خلیفه اول بوده است.

از این جهت ما نخست به معناى «جمل مخشوش» و سپس به ریختن مأموران خلیفه به خانه و بردن امام علی(علیه‎السلام) مى‎پردازیم.

اهل لغت در معناى «خِشاش» گفته‎اند:

الخشاش: عُوَیْد یُجْعَلُ فى اَنْفِ الْبَعیر یُشَدُّ بِهِ الزمامُ لِیکونَ اَسْرَعَ لاِنقیاده؛ چوب کوچکى که در بینى شتر قرار مى‎دهند و افسار را به آن محکم مى‎بندند تا رام کردن شتر سریع‎تر صورت گیرد.

ابن ابى الحدید در موارد متعددى از شرح نهج البلاغه تصریح مى‎کند که فرستادگان خلیفه به زور وارد خانه شدند و امام را به گونه زننده‎اى براى بیعت به مسجد بردند.

او این حادثه ناگوار را از ابوبکر احمدبن عبدالعزیز جوهرى صاحب کتاب سقیفه نقل مى‎کند که به بعضى از آنها اشاره مى‎شود:

در یک جا ابوبکر احمد بن عبدالعزیز جوهرى به اسنادش از لیث بن سعد نقل مى‎کند که على (علیه‎السلام) از بیعت با خلیفه اول خوددارى ورزید. پس او را ملبّیاً(2) ـ یعنى در حالى که پیراهنش را در گردنش جمع کرده بودند و او را مى‎کشاندند ـ از خانه بیرون آوردند و او را به سرعت مى‎بردند .

در نقل دیگری جوهرى از ابوالاسود مى‎گوید: … که خلیفه دوم با گروهى به خانه فاطمه(علیهاالسلام) هجوم آورد … سپس آن دو ـ على و زبیر ـ را از خانه خارج کرد و آنها را به مسجد مى‎راند تا بیعت کردند.

جوهرى در نقل دیگری از شعبى مى‎گوید: خلیفه اول خالد را طلبید و عمر و خالد را به سوى على فرستاد، و خالد بیرون خانه ایستاد و دیگری داخل شد … زبیر را از خانه بیرون کشید و به دست خالد داد و خلیفه اول جمع کثیرى را براى یارى آن دو فرستاد. وی مجدداً داخل خانه شد و به على گفت برخیز و بیعت کن، على سرش را پایین انداخت و از جایش تکان نخورد. پس دست على را گرفت و گفت برخیز. على امتناع کرد. پس او را از جایش بلند کرد و به جلو راند. زبیر را نیز جلو راند… و آنها را با خشونت و درشتى به مسجد بردند…

ابن ابى الحدید در مورد جوهرى مى‎گوید: او از رجال حدیث و از ثقات مورد اطمینان است.

در جایی دیگر ابن ابى الحدید مى‎گوید:

على(علیه‎السلام) از بیعت خودداری کرد تا این که به خانه‎اش ریختند و او را به زور بیرون آوردند، این را محدّثین و اهل سیره نقل نموده‎اند و ما هم در این باب اقوال جوهرى را ذکر نمودیم.

2ـ فضل بن شاذان نیشابورى از اصحاب ائمه متأخر(علیه السلام) متوفّاى 260 از اهل سنت نقل مى کند:

آن دو ـ خلیفه اول و دوم ـ به سراغ على(علیه‎السلام) فرستادند هنگامى که او را متلبباً حاضر کردند به او گفتند بیعت کن، گفت اگر بیعت نکنم چه مى‎کنید؟ گفتند تو را مى‎کشیم …

3ـ بلاذرى در روایتى از ابن عباس نقل مى‎کند:

بَعَثَ اَبُوبَکرْ عُمَرَ بن الخَطابْ اِلى عَلى رَضى الله عَنْهُم حیْنَ قَعَدَ عَنْ بِیْعَتِهِ وَ قالَ اِئتِنىْ بِهِ بِاَعْنَفِ الْعُنُفْ …؛ ابوبکر عمر را در پى على(علیه‎السلام) فرستاد هنگامى که على(علیه‎السلام) از بیعت با ابوبکر خوددارى کرد، به خلیفه دوم گفت: على را با خشن‎ترین وجه و شدیدترین حالت نزد من بیاور …

4ـ یعقوبى متوفّاى 284 ه .ق در این مورد مى‎گوید:

خلیفه اول و دوم خبر یافتند که گروهى از مهاجرین و انصار با على بن ابیطالب در خانه فاطمه دختر رسول خدا جمع شده‎اند، پس با گروهى آمدند و به خانه هجوم آوردند. على (علیه‎السلام) بیرون آمد (ظاهراً باید زبیر باشد و عبارت ابن ابى الحدید از جوهرى آن را در مورد زبیر دانسته است) و شمشیرى حمایل داشت. خلیفه دوم با او درگیر شد و شمشیرش را شکست. و جمعیت به خانه ریختند. پس فاطمه (علیهاالسلام) بیرون آمد و گفت به خدا قسم باید بیرون روید وگرنه نزد خدا ناله و زارى(نفرین) مى‎کنم. پس بیرون رفتند .

5 ـ محمدبن مسعود عیاشى معاصر ثقة الاسلام کلینى با ذکر سند نقل مى‎کند:

خلیفه دوم به اتفاق گروهى به در خانه فاطمه(علیهاالسلام) آمد و همین که فاطمه (علیهاالسلام) آنها را دید در را بر روى آنان بست و تصور نمى‎کرد آنان بدون اجازه وارد خانه شوند، پس با لگد در را شکستند و آن گروه به خانه ریختند و على(علیه‎السلام)را ملبباً از خانه بیرون آوردند .

6 ـ شیخ صدوق در ابواب دوازده گانه کتاب خصال مى‎نویسد که خلاصه‎اش چنین است:

دوازده تن از مهاجر و انصار براى احتجاج با خلیفه اول در مسأله خلافت به عنوان نظرخواهى به خدمت امیرالمؤمنین(علیه‎السلام) رسیدند. امیرالمؤمنین ضمن نهى آنان از شدت عمل و هشدار نسبت به جنگ داخلى و وضعیتى که رجال خلافت براى او پیش آورده بودند، فرمودند اگر شما شدت عمل به خرج دهید، آنان شمشیرهایشان را از غلاف بیرون مى‎کشند و آماده پیکار مى‎شوند همان گونه که مرا براى بیعت مجبور کردند و پیراهنم را در گردنم جمع کردند و به زور به مسجد بردند و گفتند بیعت کن، وگرنه تو را مى‎کشیم …

البته علامه تسترى نیز در الاخبار الدخیلة، ج 1، ص 27 توضیحى در این باب دارند.

7 ـ در اختصاص منسوب به شیخ مفید با ذکر سند از امام صادق(علیه‎السلام) نقل شده است: وقتى که مردم با خلیفه اول بیعت کردند امیرالمؤمنین را ملّبباً حاضر کردند(یعنى در حالى که پیراهنش را به دور گردنش جمع کرده بودند و مى‎کشاندند) تا بیعت کند. سلمان گفت: آیا با چنین شخصى چنین عمل مى‎کنند؟ به خدا سوگند اگر وى خدا را بخواند آسمان را بر زمین خراب مى‎کند.

همچنین وى در داستان سقیفه بنى ساعده نیز ریختن مهاجمین به خانه و شکستن در خانه را ذکر مى‎کند و مى‎گوید: فدخلوا على علىّ(علیه السلام) و اَخْرجوُهُ ملّببا؛ بر على وارد شدند و او را ملّبباً از خانه بیرون آوردند.

8 ـ سید مرتضى با ذکر سند از عدى بن حاتم طائى نقل مى‎کند که مى‎گفت:

ما رَحِمْتُ اَحَدَاً رَحْمَتى عَلیَّاً(علیه‎السلام) حین اُتىَ بِهِ مُلَبَّبَاً (3)؛ به حال هیچ کسى، چون حال على ترحم

نکردم و دلم نسوخت، هنگامى که او را ملبباً براى بیعت حاضر کرده بودند.

9ـ شیخ تقى الدین ابى الصلاح الحلبى، متوفّاى 447 مى‎نویسد:

آنان آتش براى سوزاندن خانه امام آورده بودند و بدون اجازه به خانه‎اش ریختند و او را ملبباً براى بیعت به مسجد بردند، و بدین وسیله همسر و دختران و حامیان او از بنى‎هاشم و غیر از بى‎هاشم را از خانه‎هایشان خارج کردند و شمشیرشان را برهنه کردند و امام(علیه‎السلام) را در صورت امتناع از بیعت تهدید به قتل کردند با این که هیچ یک این کارها را با سعدبن عباده و خباب منذر و سایر متخلفین از بیعت انجام نداده بودند.

10ـ شیخ الطائفه نیز روایت على بن حاتم در حاضر کردن امیرالمؤمنین به صورت ملبباً را در تلخیص الشافى ذکر مى‎کند.

11- محمدبن جریر طبرى امامى، معاصر شیخ طوسى در «المسترشد » مى‎نویسد:

اهل سنت از کجا مى‎گویند که امام على(علیه‎السلام) خلافت را از راه مسالمت آمیز و تبلیغ زبانى درخواست نکرده بود، در صورتى که همه مردم مى‎دانند که او شش ماه در خانه نشست (از بیعت با خلیفه اول خوددارى کرد) پس گاهى او را ملبباً از خانه بیرون مى‎آوردند و گاهى مدارا مى‎کرد و گاهى به او مى گفتند بیعت کن. او مى‎گفت اگر بیعت نکنم چه مى‎کنید؟ مى‎گفتند گردنت زده شود.

12ـ محقق حلّى نجم الدین ابوالقاسم جعفربن الحسن بن سعید، مؤلف شرایع الاسلام، متوفّاى 686 مى‎نویسد:

از جمله دلیلى که اهل سنت براى خلافت خلیفه اول آورده‎اند این است که صحابه و از جمله امیرالمؤمنین على(علیه‎السلام) او را به عنوان خلیفه خطاب مى‎‎کردند.

ایشان در پاسخ مى‎گوید : بر فرض صحت این قضیه، امام(علیه‎السلام) در حال تقیه بود، و چاره‎اى جز آن نداشت چگونه؟! در حالى که او را به زور از خانه‎اش بیرون آوردند و جبراً براى بیعت بردند، پس از آن که گفتند اگر بیرون نیایى خانه‎ات را با تو مى‎سوزانیم .

13ـ علامه حلّى در کشف المراد پس از نقل هجوم مهاجمین به خانه امیرالمؤمنین و آتش زدن خانه مى‎نویسد: وَ اَخُرَجُوا علیّاً (علیه‎السلام) کرهاً. على(علیه‎السلام) را به زور از خانه بیرون آوردند.

و همین مطلب را در باب حادی عشر نیز ذکر مى‎کند.

14ـ حکیم الهى ملامحسن فیض کاشانى در این مورد مى‎گوید: پس آنها بر سر امام ریختند در حالى که وى روى فرش نشسته بود. بر او هجوم آوردند و او را در حالى که به زمین مى‎کشاندند از خانه بیرون آوردند و پیراهنش را به گردنش جمع کردند و به سوى مسجد کشاندند…

15ـ عمر رضا کحّاله در اعلام النساء در شرح حال حضرت فاطمه(علیهاالسلام) آنچه را که ابن قتیبه دینورى در الامامة و السیاسة در این مورد آورده را با تفاوت اندکى نقل کرده، و خطبه آن حضرت در مقام احتجاج با خلیفه اول را نیز آورده است.

از جمله این که: جمعیت از ناله حضرت زهرا و استغاثه‎اش به رسول الله(صلى الله علیه و آله) از مظالم دستگاه خلافت، در حالى که سخت مى‎گریستند و نزدیک بود دل‎هایشان پاره شود… پراکنده شدند، و فقط خلیفه دوم با گروهى باقى ماند. پس على را از خانه خارج کردند و او را نزد خلیفه اول بردند و به او گفتند بیعت کن. گفت: من بیعت نمى‎کنم. گفتند قسم به خدایى که جز او خدایى نیست گردنت را مى‎زنیم. گفت: بنده خدا و برادر رسول خدا را مى‎کشید؟

خلیفه دوم گفت: در مورد بنده خدا درست، اما در مورد برادر رسول خدا خیر. ابوبکر ساکت بود و چیزى نمى‎گفت عمر به ابوبکر گفت: آیا فرمانت را در موردش صادر نمى‎کنى؟ گفت: تا هنگامى که فاطمه (علیهاالسلام) در کنارش است او را به چیزى وادار نمى‎کنم. پس على(علیه‎السلام) به طرف قبر رسول الله (صلى الله علیه و آله) رفت در حالى که با صدا گریه مى‎کرد و مى‎گفت: این قوم مرا خوار کردند و در فشار قرار دادند و نزدیک بود مرا به قتل برسانند.

16ـ علاّمه امینى در الغدیر تحت عنوان بى پایگى گزینش خلیفه از آغاز کار مى‎نویسد: چشمان تاریخ مى‎بیند که پیکره پاکى و بزرگوارى ـ امیرالمؤمنین ـ را دستگیر و همچون شترى که چوب در بینى‎اش کرده‎اند تا مهار شود به سوى خود مى‎کشند و مى‎برند. با درشتى مى‎رانند. مردم گرد آمده‎اند و مى‎نگرند و به او مى‎گویند بیعت کن. مى‎گوید اگر بیعت نکنم چه مى‎شود؟ پاسخ مى‎دهند در آن هنگام به همان خدایى که جز او خدایى نیست گردنت را مى‎زنیم. مى‎فرماید در این صورت بنده خدا و برادر رسول خدا را خواهید کشت.

همچنین مى‎بیند برادر پیامبر برگزیده خدا ـ على ـ به قبر رسول خدا پناه برده، فریاد مى‎کند: برادر، این گروه مرا ناتوان شمرده‎اند و نزدیک است خونم را بریزند.

17ـ محمد جواد مغنیه در فلسفة التوحید و الولایة مى‎نویسد:

از دشمنى‎هاى قریش نسبت به على(علیه‎السلام) پس از رحلت پیامبر(صلى الله علیه و آله) غصب فدک بود … همه اینها و بیشتر از اینها را مرتکب شدند ولى باز هم در مورد على(علیه‎السلام) به سکوت و بى طرفى از سوى او راضى نشدند بلکه بر او هجوم آوردند تا او را بر خضوع و تسلیم در برابر ابوبکر وادارند. و بر اثر این هجوم بر خانه فاطمه پاره تن پیامبر(صلى الله علیه و آله) واقع شد، آنچه واقع شد.

آنچه نقل شدنشانگر این واقعیت است که امام هرگز با میل و اختیار خودش با خلیفه بیعت نکرد، و اینگونه نبوده است که در فرداى سقیفه هنگامى که خلیفه براى بیعت مردم با او بالاى منبر پیامبر (صلى الله علیه و آله) قرار گرفت از تخلّف على و گروهى پرسید و پیکى به خانه او بفرستد و امام نیز فوراً در مسجد حاضر شود و با معذرت خواهى در تأخیر با خلیفه بیعت کند. یا با تهدید به سوزاندن خانه، امام(علیه السلام) از خانه بیرون آید سپس او را براى بیعت به مسجد ببرند و او با گله از مشورت نکردن با او در امر خلافت با آنها بیعت کند.

بلکه چنانچه گفتیم، فرستادگان خلیفه پس از اجراى مأموریتشان در مرحله اوّل و دوّم امام را ملبباً از خانه بیرون آوردند، آنگاه در حالی که عده‎اى امام را از جلو مى‎کشاندند و گروهى هم از پشت سر او را به جلو مى‎راندند به سوى مسجد بردند. ولى امام در برابر تهدیدات آنها ایستادگى کرد. و به عقیده محقّقین اهل سنّت تا مدت شش ماه (یعنى پس از رحلت فاطمه زهرا (علیهاالسلام) به نظر اهل سنّت) حاضر به بیعت نشد.

امام(علیه‎السلام) با تکیه بر شایستگى ذاتى خویش براى خلافت و وجود نصّ از پیامبر(صلى الله علیه و آله)، در برابر دستگاه خلافت ایستادگى مى‎کرد. ولى از طرف دیگر نداشتن یاران کافى براى گرفتن خلافت، ارتداد قبایل اطراف مدینه از اسلام و پاسخ ندادن سران انصار به استمداد و کمک خواهى امام (علیه السلام)، عواملى بودند که حضرت علی(علیه‎السلام) را به بیعت با آنها وادار کرد.

پی‎نوشت‎ها:
1- یقال: لبّب فلانٌ فلاناً: اخذ بتلبیبه‎اى جمع ثیابه عند صدره و نهره ثم جرّه .

2- الشافى، سید مرتضى، ج 3، ص 244 .

3- به تلخیص الشافى، شیخ الطائفه ابوجعفر طوسى، ج 3، ص 156 مراجعه شود.

برگرفته از کتاب بر خانه حضرت فاطمه(علیهاالسلام) چه گذشت؟ سید ابوالحسن حسینى .
تبیان

شده زهرا به پشت در فدایی

زده آتش عدو با بی حیایی
برآن بیت شریف هل اتایی
شده زهرا به پشت در فدایی
واویلا آه و واویلا واویلا

به کوچه محشر کبری به پا شد
که زهرا بهر حیدر جان فدا شد
مدینه ای خدا کرب و بلا شد
واویلا آه و واویلا واویلا

چرا این گونه گشته یار حیدر
چه آمد بر سر دلدار حیدر
که گشته بستری بیمار حیدر
واویلا آه و واویلا واویلا

کسی این غصه را باور ندارد
که قرآن علی کوثر ندارد
حسین فردا دگر مادر ندارد
واویلا آه و واویلا واویلا

علی جانم علی جانم علی جان
حسین جانم حسین جانم حسین جان
ابوفاضل ابوفاضل اباالفضل